หลังจากที่ได้สำรวจพืชสกุลมะเดื่อ-ไทร ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าฮาลา-บาลา จ.นราธิวาส จนเสร็จเรียบร้อยแล้ว คณะนักวิจัยได้สนใจการใช้ประโยชน์ของมะเดื่อ จึงได้สัมภาษณ์ชาวบ้านใน 3 หมู่บ้าน ที่อยู่บริเวณใกล้ป่าบาลา เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าฮาลา-บาลา พบว่าชาวบ้านรู้จักมะเดื่อ ชนิด Ficus obpyramidata King เป็นอย่างดี เพราะนิยมนำมาบริโภคเป็นอาหาร และยารักษาโรค

มะเดื่อชนิดนี้มักรับประทานผลสดในขณะยังอ่อนอยู่ ซึ่งผลอ่อนมี 2 แบบ คือ แบบผลสีเขียว และผลสีน้ำตาล ชาวบ้านกล่าวว่าสามารถรับประทานเป็นอาหารได้ทั้ง 2 แบบ แต่แบบสีเขียวจะมีรสชาติดีกว่า โดยจะใช้ผลสดๆ ล้างให้สะอาด กินแกล้มแกงหรือน้ำพริก รสชาติมันและกรุบกรอบ ช่วยลดความเผ็ดลงได้ หรือนำไปต้มให้สุกก่อน จึงหั่นเป็นชิ้นๆ ใส่ในแกงเนื้อสัตว์ต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นเนื้อไก่ เนื้อแพะหรือเนื้อวัว รสชาติของผลมะเดื่อหลังปรุงเสร็จแล้วจะคล้ายกับมันเทศ และนอกจากนี้ยังอาจใช้ทำเป็นของหวาน โดยต้มให้นุ่มแล้วหั่นก่อนที่จะคลุกกับมะพร้าวขูดและน้ำตาล ส่วนผลสุกนั้นมีสีสันน่ารับประทานไม่น้อยแต่กลับพบว่าไม่นิยมนำมาบริโภค อาจเป็นเพราะรสชาติจืดชืดและไม่อร่อย นอกจากนี้ชาวบ้านยังใช้เป็นยาพื้นบ้าน โดยนำผลอ่อนสดๆ มารับประทานคราวละ 2-3 ผล เพื่อใช้รักษาโรคท้องร่วง เพราะมีรสชาติฝาดและเย็น

ผลอ่อนของมะดื่อ Ficus obpyramidata King  (ซ้าย) แบบผลสีเขียว; (ขวา) แบบผลสีน้ำตาล

 ผลที่ต้มสุกแล้ว สามารถนำมาประกอบอาหารได้ทั้งคาวและหวาน

มะเดื่อเป็นไม้ยืนต้นกลุ่มเดียวกับไทร ถือว่าเป็นไม้มงคลประเภทหนึ่ง มีลักษณะทั่วไปเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางสูงประมาณ 10-20 เมตร ลำต้นเกลี้ยงเกลา สีน้ำตาล ผลมีรูปร่างกลมแป้นหรือรูปไข่ ผล มักจะออกเป็นช่อกระจุกอยู่ตามกิ่งและลำต้น เมื่อผ่าออกดูจะเห็นดอกเล็กๆ อยู่ภายในผล มะเดื่อมักจะขึ้นตามธรรมชาติ บริเวณริมแม่น้ำลำคลอง ริมลำธาร ในป่าดิบชื้น หรือปลูกตามบ้านเรือนและริมทางเดิน มักขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด

อ้างอิง : Chantarasuwan, B. and Thong-aree, S. 2007. The Utilization of Ficus obpyramidata King in Local Knowledge. The Thailand Natural History Museum Jounal, 2(1): 59-61.

ข้อมูล/ภาพ : นายภานุมาศ จันทร์สุวรรณ องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ

หิ่งห้อยกระพริบแสงกลางกรุง ที่เอ็มโพเรี่ยม

ในงาน ...Flora & Fauna Exotica : The Lost World อัศจรรย์สวรรค์โลกล้านปี

ณ ห้างสรรพสินค้า ดิ เอ็มโพเรี่ยม

2-12 ตุลาคม 2551

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

• - ตื่นเต้นดีค่ะ ส่วนมากจะหาดูไม่ได้อีก
• - Oh! จอร์จ สุดยอดอ่ะ ไม่เคยเห็นมาก่อน สวยดีเหมือนในหนังเลย
• - เพิ่งรู้เกี่ยวกับหิ่งห้อย ตัวผู้มี 2 ปล้อง ตัวเมียมีปล้องเดียว
• - สวยงามมาก อยากให้อนุรักษ์ไว้
• - หิ่งห้อยสวยมาก เกิดมาไม่เห็นตัวเป็นๆ เพิ่งเคยเห็นครั้งแรก
• - หิ่งห้อยสวยมาก อยากให้อาจารย์คิดค้นต่อไป จนประสบความสำเร็จตลอดไปเพื่อเด็กๆ และคนรุ่นหลัง
• - จัดแสดงได้ชัดเจน จนเข้าใจว่าเป็นของจริงหรือเปล่า ชื่นชมในความอุตสาหะที่ค้นพบและเพาะพันธุ์ได้สำเร็จ คนไทยเก่งค่ะ

เหล่านี้คือเสียงสะท้อนจากผู้ชมชาวกรุงเทพฯ ที่ไม่เคยเห็นหิ่งห้อยกระพริบแสงตอนกลางวันจำนวนถึง 200-300 ตัวในตู้อะครีลิค บรรดาเหล่าหิ่งห้อยส่องแสงสีเขียวสว่างวาบ วาบ วาบ ตลอดเวลา เหมือนดวงดาวที่เคลื่อนที่ได้ สร้างความตื่นเต้นและประทับใจแก่เด็กๆ จนยากจะลืมเลือน

เมื่อวันที่ 2-12 ตุลาคม 2551 ที่ผ่านมา โครงการ BRT ได้ร่วมกับ ภาควิชากีฏวิทยา คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โดย ดร.อัญชนา ท่านเจริญ จัดนิทรรศการหิ่งห้อย ในงาน Flora & Fauna Exotica : The Lost World อัศจรรย์สวรรค์โลกล้านปี ณ ห้างสรรพสินค้า ดิ เอมโพเรี่ยม  ที่ได้นำหิ่งห้อยจากพื้นที่ธรรมชาติมาสู่ตู้อะครีลิคให้ผู้ชมได้เห็นและศึกษากันกลางกรุงเป็นครั้งแรก

ดร.อัญชนา ท่านเจริญ ได้นำหิ่งห้อยน้ำจืดซึ่งเป็นหิ่งห้อยชนิดใหม่ของโลกที่สามารถเพาะเลี้ยงได้ปริมาณมากจากห้องปฏิบัติการมาแสดงนิทรรศการในห้องมืด โดยจำลองระบบนิเวศของหิ่งห้อยและแสดงพฤติกรรมกะพริบแสงของหิ่งห้อยในเวลากลางคืนซึ่งยากที่จะพบเห็นได้ในกรุงเทพมหานคร โดยเฉพาะในบริเวณเขตเมืองที่มีการพัฒนามากๆ เนื่องจากพื้นที่อาศัยของหิ่งห้อยถูกทำลายและผลกระทบของมลพิษต่างๆ การจัดนิทรรศการในครั้งนี้จึงเป็นเสมือนแหล่งเรียนรู้แก่เยาวชนและประชาชนทั่วไป และยังเป็นการประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนทราบข่าวงานวิจัยเกี่ยวกับหิ่งห้อยในประเทศไทย และปลูกจิตสำนึกในการอนุรักษ์หิ่งห้อยในพื้นที่อาศัยในธรรมชาติด้วย

            เนื่องจากนิทรรศการดังกล่าวได้จัดขึ้นในห้างสรรพสินค้าที่มีชื่อเสียง และมีการประชาสัมพันธ์การจัดงานอย่างทั่วถึง จึงทำให้มีผู้เข้าชมนิทรรศการต่อแถวกันอย่างแออัดยัดเยียด  จำนวนหลายร้อยคนต่อวัน ความคิดเห็นต่างๆ ได้แสดงถึงความประทับใจในความงามของหิ่งห้อย ความตื่นเต้นที่ได้พบเห็นหิ่งห้อยเป็นครั้งแรก ซึ่งเชื่อว่าจะเป็นใบเบิกทางให้เยาวชนรุ่นหลังเกิดความตระหนักถึงความสำคัญของการอนุรักษ์หิ่งห้อยต่อไป

มุมแสดงวงจรชีวิตของหิ้งห้อย และความสัมพันธ์ของหิ่งห้อยกับพรรณไม้

เด็กๆ เบียดเสียดยัดเยียดกันมาดูหิ่งห้อย

เหล่าผู้ปกครองพาเด็กๆ เข้าชมนิทรรศการ